محسن فخریزاده مهابادی (۱ فروردین ۱۳۴۰ – ۷ آذر ۱۳۹۹)معاون وزیر دفاع ایران و سردار سپاه پاسداران انقلاب اسلامی بود. او در حالیکه ریاست سازمان پژوهشهای نوین دفاعی را برعهده داشت،در ۷ آذر ۱۳۹۹ ترور شد و در پی شدت جراحات در بیمارستان جان باخت.وبه درجه شهادت رسید
فخریزاده یکی از پنج شخصیت ایرانی بود که نامش در فهرست ۵۰۰ نفرهٔ قدرتمندترین افراد جهان که از سوی نشریهٔ آمریکایی فارن پالیسی منتشر میشود، قید شده بود. در قطعنامهٔ ۱۷۴۷ شورای امنیت که در ۲۴ مارس ۲۰۰۷، علیه فعالیتهای هستهای جمهوری اسلامی ایران تصویب شد، نام وی جزو افراد تحریم شده قرار داده شد.
پیشینه
رسانههای جمهوری اسلامی دربارهٔ زندگی او اطلاعات چندانی منتشر نکردند. او اصالتاً اهل شهر مهاباد از توابع استان اصفهان بود.[۱۱][۱۲] بر اساس وبسایت بهشت زهرا، او متولد ۱ فروردین ۱۳۴۰[۱] در قم است. به نوشته برخی وبسایتها، وی فوق لیسانس خود را در دانشگاه صنعتی اصفهان گذراند و موفق به اخذ مدرک کارشناسی ارشد مهندسی هستهای شد.[۱۳][۱۴]
فخریزاده از فرماندهان سپاه پاسداران در زمینه موشکی بود و پیش از ورود به برنامه اتمی ایران، به همراه حسن تهرانی مقدم به کره شمالی سفر کرد و در نتیجه برنامه موشکسازی ایران را با همکاری کره شمالی و لیبی پایهگذاری کرد. در دوره نژاد به همراه فریدون عباسی دوانی وارد برنامه اتمی ایران شد و گفته میشود که با شهرام امیری همکار بودهاست. شورای ملی مقاومت ایران، در سال ۱۳۹۷ گفت که او در سومین آزمایش بمب اتمی کره شمالی به این کشور سفر کردهاست.[۱۵]
به گفته علیرضا جعفرزاده، فخریزاده از سال ۱۹۹۱ (۱۳۶۹–۱۳۷۰ شمسی) عضو هیئت علمی دانشگاه امام حسین بود.[۱۶] در اوایل سال ۲۰۰۰ (۱۳۷۸ شمسی)، فخریزاده یک مرکز مطالعات بیولوژیکی» ابتکاری را به عنوان جانشین مرکز تحقیقات فیزیک (PHRC) رهبری کرد. فعالیتهای این گروه تحقیقاتی در شیان صورت گرفت.[۱۷] وی بین سالهای ۲۰۰۸ و ۲۰۱۱ (۱۳۸۷ و ۱۳۹۰ شمسی) مؤسسهای به نام سازمان نوآوری و تحقیقات دفاعی (معروف به سپند)، که به دانشگاه صنعتی مالک اشتر وابسته بود، اداره کرد.[۱۸] سازمان پژوهش و نوآوریهای دفاعی، با نام کوتاه شده سپند، در فوریه ۲۰۱۱ تأسیس شد و دفتر مرکزی آن در وزارت دفاع و پشتیبانی نیروهای مسلح است.[۱۹]
شورای امنیت سازمان ملل، فخریزاده را مم به اطلاعرسانی سفر» و مسدود شدن دارایی» قرار داد، زیرا این شورا گفت ایران درخواست مصاحبه آژانس بینالمللی انرژی اتمی از وی را رد کردهاست.[۲۰] با توجه به فعالیتهای فخریزاده، ایران اطلاعاتی را ارائه داد اما آژانس بینالمللی انرژی هستهای گفت با یافتههای خود مغایرت ندارد»، اما آژانس انرژی هستهای همچنان به دنبال تأیید یافتههای خود بود.[۲۱] طبق گفته سازمان ملل، فخریزاده دانشمند ارشد وزارت دفاع و پشتیبانی نیروهای مسلح و رئیس سابق مرکز تحقیقات فیزیک (PHRC) بود. آژانس بینالمللی انرژی هستهای خواست تا در مورد فعالیتهای PHRC در دوره ای که وی ریاست آن را بر عهده داشت با او مصاحبه کند، اما ایران این درخواست را رد کرد.[۲۲] فخریزاده در گزارش سال ۲۰۰۷ سازمان ملل در مورد برنامه هستهای ایران به عنوان شخصیت اصلی» توصیف شد.[۲۳]
دو ماه پیش از ترور در روز جمعه ۲۵ مهر ۱۳۹۹، شورای ملی مقاومت ایران، وابسته به سازمان مجاهدین خلق، در یک کنفرانس مطبوعاتی در واشینگتن از فعالیت دو سایت هستهای ایران در شرق تهران و شهر آباده فارس برای تولید سلاح اتمی» خبر داد. یکی از اعضای شورای ملی مقاومت، با نشان دادن تصاویر ماهوارهای گفت که ساخت تأسیسات سرخه حصار در شرق تهران از سال ۲۰۱۲ آغاز شده و بخشی از فعالیتهای سازمان پژوهشهای نوین دفاعی» از سال ۲۰۱۷ به آن منتقل شدهاست. وی اضافه کرد که مرکز سرخه حصار تهران در اختیار سازمان پژوهشهای نوین دفاعی» موسوم به سپند» است و محسن فخریزاده مهابادی مسئولیت این سازمان را به عهده دارد. او همچنین به سایت دیگری به نام مریوان در نزدیکی شهر آباده در استان فارس اشاره کرده که به گفته او در سال گذشته میلادی به دلیل نگرانی از تأیید آثار آزمایشهای مرتبط با تولید سلاح هستهای تخریب شدهاست. براساس این گزارش، این سایت و منطقه اطراف آن در اختیار سپاه پاسداران است. سازمان مجاهدین خلق پیشتر در مهر سال ۱۳۹۳ در خصوص سازمان پژوهشهای نوین دفاعی» گفته بود، سپند وابسته به وزارت دفاع است و بر کلیه بخشهای طراحی و عملیاتی کردن وجوه نظامی اتمی حکومت ایران نظارت دارد.»[۲۴]
به گفته عبدالحسین خسروپناه، رئیس سابق مؤسسه پژوهشی حکمت و فلسفه ایران، فخریزاده دربارهٔ ارتباط فیزیک و فلسفه علاقه داشت و در سالهای ۹۲ تا ۹۵ در جلسات مربوط به آن شرکت میکرد و در حوزهٔ هستهای جزو مدیران کلان تیمهای مختلف هستهای بود».[۲۵]
به نوشته ایرنا در روز ۱۹ بهمن ۹۴ در جریان مراسمی که جهت قدرشناسی از افتخارآفرینان برجام» در تالار اجلاس سران برگزار شد، بیرون از سالن و دور از دید رسانهها، توسط رئیسجمهور وقت به چند شخصیت دیگر که در روند شکلگیری این توافقنامه و پیش از آن در توسعه و بالندگی صنعت صلحآمیز هستهای کشور» نقش مؤثر ایفا کرده بودند، نیز نشان خدمت داده شد. نخستین دانشمندی که نشان درجهٔ دو خدمت گرفت فخریزاده بود؛ اما به دلیل رعایت حیطهبندی حفاظتی و امنیتی مربوط به فخریزاده عکس و فیلمی از او در مراسم منتشر نشد. بعد از ترور او خبرگزاری ایرنا تصاویری را از آن جلسه منتشر کرد.[۲۶][۲۷] در واکنش به این خبر، فریدون عباسی دوانی رئیس کمیسون انرژی مجلس و رئیس سابق سازمان انرژی اتمی ایران با بیان اینکه عناصر دولت فخریزاده را حامی برجام جلوه دادهاند، گفت که اگر این طایفه و قبیله برجامی» بخواهند فخریزاده را برای مطامع خود مصادره کنند، من اقدام شدیدی خواهم کرد. من حاوی اطلاعات هستم و میگویم اینها با فخریزاده میخواستند چه کنند.»[۲۸][۲۹][۳۰] فرزند فخریزاده نیز با استناد به صوت پدرش و سخنان عباسی، ادعای حضور پدرش در تیم برجام را نادرست دانست.[۳۱]
فعالیتها
در سال ۲۰۱۰، گاردین گزارش داد که گمان میرود فخریزاده مسئول اصلی برنامه هستهای ایران است.[۳۲] در سال ۲۰۱۲، والاستریت جورنال او را معلم بمب اتمی تهران» خواند.[۳۳] در سال ۲۰۱۴، نیویورک تایمز او را نزدیکترین چیز ممکن به یک اوپنهایمر ایرانی» نامید.[۳۴] علی ای رهبر ایران، در پیامی او را دانشمند برجسته و ممتاز هستهای و دفاعی کشور» توصیف کرد که به نوعی تأیید میکند وی در زمینه هستهای فعالیت داشتهاست.[۳۵] فریدون عباسی، رئیس کمیسیون انرژی مجلس، در برنامه جهانآرا» که از شبکه افق پخش شد گفت: به من میگویند که نگو فخریزاده دانشمند هستهای بوده» و خودش تأکید میکند که فخریزاده موثرترین فرد کشور در حوزه هستهای بود و نقشه راه هستهای کشور را تهیه کرد» و معتقد است انکار هستهای بودن وی زمینهای برای مذاکرات بعدی» است. احمد وحیدی، وزیر پیشین دفاع، گفت که رشته تخصصی» فخریزاده هستهای» بوده و او را شمع جمع دانشمندان هستهای» معرفی کرد.[۳۶]
با این حال ، رئیسجمهوری، محمدباقر قالیباف، رئیس مجلس، حسین سلامی، فرمانده سپاه، صادق لاریجانی، رئیس مجمع تشخیص مصلحت نظام، محمود علوی، وزیر اطلاعات، احمد جنتی، رئیس مجلس خبرگان رهبری، اسماعیل قاآنی، فرمانده نیروی قدس سپاه، غلامعلی رشید، فرمانده قرارگاه خاتمالانبیاء، غلامرضا جلالی، فرمانده سازمان پدافند غیرعامل و … در بیانیههای خود اشارهای به دانشمند هستهای» نکردند.[۳۶]
آمریکاییها، او را صندوقچهٔ اسرار» برنامه هستهای ایران قلمداد میکردند که همواره در تعیین موضع ایرانیها در مذاکرات، نقشی مخفیانه ولی مؤثری داشتهاست. طبق نظر آژانس بینالمللی انرژی اتمی تا زمانیکه با فخریزاده گفتگوی مستقیم انجام نشود، نمیتوان در میزان ورود ایران به دانش هستهای، اظهار نظر کرد.[۳۷] او به همراه سیدعباس شاهمرادی زواره استاد دانشگاه صنعتی شریف، مهمترین نامهای مطرح از افرادی هستند که غربیها به دنبال مصاحبه بودند. او توسط غربیها با رابرت اُپنهایمر، کارشناس فیزیک آمریکایی مقایسه میشود که در دهه ۴۰ میلادی کار نظارت بر ساخت بمب اتم در آمریکا را برعهده داشت.[۳۸] در سال ۲۰۲۰، نشریه دیلیمیل با انتشار یک سند اعلام کرد که در این سند که خطاب به فخریزاده به عنوان شخصیت اصلی برنامه هستهای ایران است، اطلاعات مهمی دربارهٔ تلاش ایران برای ساخت بمب هستهای دیده میشود. اسرائیل گفتهاست که این یکی از دهها هزار سند مربوط به برنامه هستهای ایران پیدا است که در سال ۲۰۱۸ توانسته از ایران سرقت کند.[۳۹] در آن زمان بنیامین نتانیاهو در جریان تشریح عملیات سرقت اسناد اتمی ایران توسط موساد، از فخریزاده به عنوان مغز متفکر برنامهٔ هستهای ایران» نام برده بود.[۴۰]
منابعی در بحث ساخت بمب اتمی توسط جمهوری اسلامی بر فعالیتهای فخریزاده تمرکز داشتهاند و نقش وی را پررنگ میدانند. اعطای القابی مانند اوپنهایمر ایران، عبدالقدیر خان ایران یا پدر برنامه هستهای نظامی ایران بخشی از این کارزار تبلیغاتی است. از سوی دیگر کارشناسانی در سازمان بینالمللی انرژی هستهای اسناد منتشر شده از برنامه هستهای ایران را ساخته سازمانهای اطلاعاتی غربی میدانند. یوسی ملمن و مئیر جاودانفر از تحلیلگران امور امنیتی در اسرائیل نیز بر این عقیده اند که اسناد مذکور که از فخریزاده نیز نام برده شدهاست ساختگی است.[۴۱]
نشریه انگلیسی ساندی تایمز در فروردین ۱۳۸۷ با اشاره به اسنادی، که ادعا میشود از یک دستگاه لپتاپ ایرانیها به دست آمده، فخریزاده را یک افسر سپاه پاسداران و استاد دانشگاه امام حسین تهران و به عنوان پدر برنامه هستهای نظامی ایران» معرفی کرده و مدعی شد: سرویسهای اطلاعاتی غرب معتقدند ایران در صدد تولید یک کلاهک هستهای با توان نابودسازی هر شهری در خاورمیانه است که مسئولیت این برنامه بر عهده محسن فخریزاده مهابادی، مدرس فیزیک دانشگاه امام حسین تهران، قرار دارد و از این روی، میتوان وی را پدر تولید کلاهک اتمی ایران نامید.» اما محمد البرادعی رئیس آژانس بینالمللی انرژی اتمی در کتاب خاطرات خود The Age of Deception: Nuclear Diplomacy in Treacherous Times میگوید که مشکل اینجا بود که هیچکس نمیدانست که آیا این اسناد واقعی هستند؟»[۴۲] موضوع اسناد لپ تاپ که ادعا میشد مربوط به برنامه هستهای ایران بودهاست و در سال ۲۰۰۴ و ۲۰۰۵ منتشر شد برای سالها حل نشده باقی مانده تا آنکه در سال ۲۰۱۴ وزیر خارجه وقت آلمان گفت که این اسناد از سوی سازمان مجاهدین خلق به دستگاه اطلاعاتی آلمان داده شده بود. یک مقام سابق سازمان انرژی اتمی نیز گفت که این اسناد احتمالاً از کشور دیگری نشات میگرفت. این سازمان شماره پاسپورت و شماره تلفن منزل فخریزاده را نیز منتشر کرد.[۴۳] اما یک کتاب دربارهٔ تاریخچه موضوع و رومه نگارانی همچون Connie Bruck و سیمور هرش در نوشتار خود اشاره میکنند که منبع واقعی این اسناد جعلی، موساد بودهاست. موساد تلاش داشت با انتشار این اسناد از سوی سازمان مجاهدین خلق نقش خود را در این موضوع مخفی کند.[ بنا به گفته رسانههای غربی در آن سال، فخریزاده مدیریت طرحی با عنوان پروژه ۱۱۱» به منظور تولید یک کلاهک هستهای با توان انفجار در ارتفاع ۲ هزار فوتی و تخریب یک منطقه وسیع را برعهده داشتهاست.
فخریزاده از جمله افرادی است که نام وی با ادعای دخالت وی در برنامه هستهای، در فهرست تحریمهای شورای امنیت قرار داده شده و آژانس بر مصاحبه با وی اصرار داشتهاست.]
وزارت دفاع ایران ادعا میکند که سازمان تحت مدیریت فخریزاده با وزارت بهداشت جهت ساخت کیت تشخیص و واکسن کرونا همکاری داشته و در هنگام کشته شدن او، واکسن به مرحله تست انسانی رسیده بود. علیرضا زالی رئیس ستاد مقابله با کرونا در تهران هم این موضوع را تأیید کرد.
درباره این سایت