پیش نوشت : در این نوشتار "خود" برای" Ego" و "خویشتن" برای " Self" گزیده شد. برگردان یکسانی برای این واژه ها نیست. برخی "ego" را "من" و "Self" را "خود" گرفته اند.

با وجود تمام پیشرفت ها در عرصه علم و تکنولوژی و دگرگونی که در چهره جهان بیرون بوجود آورده ایم، هنوز هم جهان درون یعنی جان و روان آدمی، سرزمین ناشناخته هاست و پرسش های بی پاسخ فراوانی در این وادی پیش روی ما قرار دارد.

تن ز جان و جان ز تن مستور نیست

لیک کس را دید جان دستور نیست

روان را نمی توان زیر میکروسکوپ برد. نظریات و مدل هایی که روان کاوانی چون فروید و یونگ استخراج کرده اند حاصل کار و مشاهدات بالینی آنها بوده. فروید را پدر علم روانکاوی می دانند. واژه ناخودآگاه را اول بار او برای اشاره به بخشی از روان که برای انسان هنوز هم چندان شناخته شده نیست برگزید.

پیش از فروید، ظهور و بروز ناخودآگاه را می شناختند. گاه "بی خود بودن" را که امروزه بروز ناخودآگاهش می خوانیم امری مقدس شمرده می شد و گاهی جنون و سودازدگی. اما فروید با نام نهادن بر آن و جلب توجه ما به این بخش، از واقعیتی بزرگ درباره دنیای درون انسان پرده برداشت.

در این سلسله نوشتار سعی خواهد شد نقشه و ساختمانی که یونگ از روان آدمی بدست می دهد، ساده و خلاصه تشریح شود. در بخش های نخستین، به نظریات فروید رجوع کرده ایم. هم برای گشوده تر شدن موضوع و هم نشان دادن تاثیری که فروید بر یونگ داشته است.

فروید روان انسان را به دو بخش خودآگاه و ناخودآگاه تقسیم بندی کرد. تلقی یونگ از ناخودآگاه علیرغم اشتراکات فراوانی که با فروید داشت، متفاوت بود. یونگ نیز روان انسان را به دو بخش خودآگاه و ناخودآگاه تقسیم کرد اما ناخودآگاه نزد یونگ خود شامل دو بخش ناخودآگاه شخصی و ناخودآگاه جمعی بود.

تصویر زیر شمایی از ساختمان روان، در نظریات یونگ است که در کتاب تحلیل رویا درج شده:

1- خودآگاه، هر آنچه از آن وقوف داریم.

مانند اندیشیدن و تحلیل منطقی (یونگ، تحلیل منطقی را وجه تمایز خودآگاه می داند). آنچه امروز علم خوانده می شود ازخودآگاهی حاصل می شود.

"خود" یا Ego مرکز خودآگاهی است و به ما حس هویت می دهد.

یونگ "خود" و آگاهی را بسیاری مواقع یکی گرفته است. "خود" در پی حفظ امنیت و تسلط و به عبارت دقیق تر احساس تسلط است. از این رو بسیاری از امیال و بروز های ناخودآگاه را که ناسازگار بداند، سرکوب می کند و خاطراتی از این دست را از دایره خودآگاهی، واپس می راند.

این بخش از روان برای ما شناخته شده و در دسترس است و در واقع هوشیاری آنی ماست. قرن ها بواسطه آن، احساس تسلط بر اعمال، رفتار و اندیشه های خود داشته ایم. فروید با کشف ناخودآگاه، انسان را از کرسی تسلط بر خود پایین کشید و بعد ها یکی از پیروان مکتب فروید، ژاک لکان، نشان داد که این احساس تسلط سرابی بیش نیست.

پرسونا یا نقاب (Persona)در تعامل با دیگران و جامعه ساخته می شود.

نقاب پوششی است که Egoبرای پنهان ساختن ماهیت حقیقی خود از دیگران ایجاد می کند. در واقع نقاب بر چهره می گذاریم و می خواهیم دیگران ما را آنگونه ببینند. و البته ما هم از طریق همین نقاب به دنیا نگاه می کنیم.

به هر حال فرد، تصویری از خواست دیگران دارد و عامدانه یا غیر عامدانه نقابی برای پذیرش خود نزد آنها یا تاثیر گذاری بر آنها، بر مبنای آن تصویر ایجاد می کند.

یونگ می گوید: "خودآگاه ما متوجه چیزی است که جهان می نامیم. برایِ اینکه بتوانیم در جهان حرکت کنیم به تلقی یا پرسونا نیاز داریم که نقاب یا ماسکی است که با آن به جهان می نگریم. افرادی که پرسونایِ بسیار قوی دارند،چهره هایِ بسیار نقاب وار دارند. زنی را در میانِ مراجعانم به یاد دارم که چنین چهره و قیافه ای داشت. برایِ مردان موجودی آنیمایی بود،اسرار آمیز و مجذوب کننده، درست به خاطرِ نقابش . می گفتند که آن زن طبعِ متعادل و بسیار مسالمت جویی دارد، اما او در درون خلافِ این بود، پاره پاره و آکنده از تناقض هایِ عجیبِ شخصیتی بود. این زن بدونِ آن نقاب کاملاً معمولی می شد و جذابیتی نداشت.پرسونا در حقیقت رنگی است که ما به قیافۀ مان می مالیم."

نقاب داشتن گاهی لازم و ضروری است. برای نمونه رعایت آداب در جمع، گاهی به معنی رفتار بر اساس اصولی است که هنوزبرای شخص درونی نشده است.

گاهی هم شخص عامدانه و آگاهانه از نقاب استفاده می کند زیرا از پرداخت بهای حقیقی بودن، سر باز می زند.

گاهی فرد از برداشتن نقاب واهمه دارد. یا ممکن است در نقاب خود غرق شود و خود را با آن یکی پندارد. در این حالت شخص در معرض مشکلات روانی قرار خواهد گرفت.